ΖΑΝ ΠΟΛ ΣΑΡΤΡ

Με τη σύντροφό του Σιμόν ντε Μποβουάρ

«Ηρθαμε γιατί ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος» ήταν η απάντηση ενός ζευγαριού ηλικιωμένων Αργεντινών στην ερώτηση του δημοσιογράφου σχετικά με το γιατί πραγματοποίησαν ένα τέτοιο ταξίδι μόνο και μόνο για να παρακολουθήσουν την κηδεία του Ζαν Πολ Σαρτρ. Μαζί με το ζευγάρι των συγκινημένων Νοτιοαμερικανών εκείνη την Τρίτη, στις 15 Απριλίου 1980, άλλα 20.000 άτομα συνόδευσαν τον διακεκριμένο γάλλο φιλόσοφο και συγγραφέα στην τελευταία του
κατοικία.

Ο Ζαν Πολ Σαρτρ γεννήθηκε στις 21 Ιουνίου 1905. Λίγους μήνες μετά έχασε τον πατέρα του, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα η άβουλη μητέρα του να παραχωρήσει την ανατροφή του στον δεσποτικό της πατέρα, Καρλ Σβάιτσερ. Ο παππούς του μεγάλωσε τον Ζαν σαν μικρό ενήλικο. Ο «Poulou», όπως τον αποκαλούσε, περνούσε τις περισσότερες ώρες του στη βιβλιοθήκη και, έχοντας μάθει ανάγνωση από τα τέσσερά του, «συναναστρεφόταν» περισσότερο τον Βολταίρο και τον Φλομπέρ, παρά τα παιδιά της ηλικίας του. Αποφοίτησε από το Ecole Normale Superieure του Παρισιού και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Fribourg, στην Ελβετία, καθώς και στο Γαλλικό Ινστιτούτο του Βερολίνου.
Κατά τη διάρκεια των φοιτητικών του χρόνων ήρθε σε επαφή με το έργο του Χάιντεγκερ, που τον επηρέασε βαθύτατα, και ταυτόχρονα έμαθε να γοητεύει τους ανθρώπους, και ειδικά τις γυναίκες, με την ευγλωττία του. Τότε ήταν που γνώρισε και τη μετέπειτα σύντροφο της ζωής του και γνωστή συγγραφέα και φεμινίστρια Σιμόν ντε Μποβουάρ. Η σχέση τους διήρκεσε 50 χρόνια, ως τον θάνατο του Σαρτρ, και θεωρήθηκε από τους μοντέρνους διανοητές η ιδανική αγάπη. Η κοινή ζωή τους υπήρξε ιδιαίτερα ιδιόρρυθμη για τα κοινωνικά εσκαμμένα καθώς, εφαρμόζοντας τις φιλοσοφικές αντιλήψεις του Σαρτρ περί απόλυτης ελευθερίας του ατόμου, δημιούργησαν πολυάριθμες παράλληλες ερωτικές σχέσεις. Η επιρροή της επάνω του ήταν μεγάλη. Αυτή ήταν άλλωστε που τον έπεισε να εγκαταλείψει τη διδασκαλία της φιλοσοφίας και να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στο γράψιμο.
Στα έργα του Σαρτρ η ιδέα του απρόοπτου είναι η βάση ολόκληρης της φιλοσοφικής του θεωρίας, δηλαδή του υπαρξισμού. Σύμφωνα με αυτόν, ο άνθρωπος είναι μόνος στο Σύμπαν, ελεύθερος από την επιρροή κάποιας ανώτερης ηθικής τάξης. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποια ανώτερη δύναμη που να καθορίζει τους τρόπους ύπαρξης και δράσης του, αλλά το κάνει ο ίδιος με τις επιλογές του, τότε ο άνθρωπος είναι απολύτως ελεύθερος. Η αθεϊστική του θεώρηση για τον κόσμο εκφράζεται ιδανικά μέσα από τη φράση του «ο υπαρξισμός δεν είναι τόσο αθεϊστικός που να αναλώνεται προσπαθώντας να αποδείξει ότι δεν υπάρχει Θεός. Αντιθέτως, δηλώνει ότι, ακόμη και αν υπήρχε Θεός, το γεγονός αυτό δεν θα άλλαζε τίποτε».
Ο Σαρτρ μεταβλήθηκε στην πορεία της ζωής του από έναν απολιτικό νεαρό σε έναν ένθερμο κομμουνιστή. Προσπάθησε μάλιστα να δημιουργήσει μια συγχωνευτική θεωρία του υπαρξισμού με τον μαρξισμό, αλλά απέτυχε παταγωδώς. Η ασυνέπεια και η αντιφατικότητά του ως προσωπικότητας τον συνόδευε σε ολόκληρη τη ζωή του. Η σύγκρουση με τον ίδιο του τον εαυτό αντικαθρεφτίστηκε με τον καλύτερο τρόπο τόσο στις συνεχείς του παλινωδίες στην πίστη του στον κομμουνισμό και στις γενικότερες ιδεολογικές του τοποθετήσεις όσο και με την άρνησή του να παραλάβει το Νομπέλ Λογοτεχνίας που κέρδισε το 1964. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτός ο υπέρμαχος της απόλυτης ελευθερίας και της δυνατότητας στην ανεπηρέαστη επιλογή τα τελευταία χρόνια της ζωής του πρέσβευε πως ο μόνος τρόπος επιβολής της μαρξιστικής επανάστασης και ανατροπής της καθεστηκυίας αστικής τάξης ήταν η βία, μια πρακτική με την οποία όμως ένας άνθρωπος αρνείται την ελευθερία σε έναν άλλο.
Ηταν ασυνεπής στις αντιλήψεις του, αλλά η ζωή του ήταν σχεδόν απόλυτα προγραμματισμένη. Είχε καθημερινά, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, συγκεκριμένες ώρες που έγραφε και κράτησε αυτό το πρόγραμμα σχεδόν ως το τέλος, αφήνοντας μάλιστα έναν σημαντικό αριθμό ημιτελών έργων.
Ο Σαρτρ ήταν ταυτόχρονα ευφυής, αμφιλεγόμενος, ξεροκέφαλος, ευμετάβλητος, εγωκεντρικός, πολύπλευρος, υπερόπτης, μαγνητικός, μισητός, λατρεμένος, και είχε τεράστια επιρροή στον κόσμο μέσα στον οποίο έζησε. Με λίγα λόγια, ήταν δημιουργός. (από το ΒΗΜΑ της 9ης Ιουνίου 2002)