ΠΑΝΑΓΗΣ ΤΣΑΛΔΑΡΗΣ (1868-1936)

Το ημερολόγιο έδειχνε 17 Μαΐου 1936. Την ημέρα εκείνη έφυγε από τη ζωή  ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης. Είκοσι έξι χρόνια μετρούσε στην πολιτική ζωή και ήταν πολύ γεμάτα. Βουλευτής (Αργολιδοκορινθίας) εκλέχτηκε στα 32 του (8 Αυγούστου 1910) κι έκτοτε επανεκλέχτηκε σε όλες τις αναμετρήσεις, με εξαίρεση τις δεύτερες του ’10 και του ’23, στις οποίες η παράταξή του είχε επιλέξει την αποχή. Ηγήθηκε δύο κυβερνήσεων (4 Νοεμβρίου 1932 – 16 Ιανουαρίου 1933 και 10 Μαρτίου 1933 – 10 Οκτωβρίου 1935), ενώ είχε διατελέσει και υπουργός Δικαιοσύνης, Εσωτερικών και Συγκοινωνίας σε κυβερνήσεις άλλων, αλλά και

Οικονομικών, Εξωτερικών και Αεροπορίας σε δικές του.

Στο Καμάρι Κορινθίας στις 5 Μαρτίου 1868 είδε το φως της ημέρας. Ήταν το πέμπτο παιδί της πολυμελούς οικογένειας, αλλά και το μόνο τυχερό, αφού μόνο εκείνος ευτύχησε να ενηλικιωθεί. Τα άλλα έφυγαν πολύ μικρά από τη ζωή. Άλλες, και κάτι περισσότερο από δύσκολες, εποχές τότε…

Το μικρόβιο της πολιτικής το κόλλησε στα φοιτητικά του χρόνια (νομικά στην Αθήνα και ακολούθως στο Γκέτιγκεν του Αννόβερου).

Εκεί, στη γερμανική πόλη, θα συγκατοικήσει στο ίδιο φοιτητικό δωμάτιο με τον Δημήτριο Γούναρη, με τον οποίο συνέπλεαν πολιτικά μέχρι το τέλος της ζωής του φίλου του («εκτέλεση των εξ»). Λίγο μετά, δε, τον διαδέχθηκε και στην ηγεσία του κόμματος.

Μετά το Γκέτιγκεν ακολούθησαν σπουδές, διαδοχικά, στη Λειψία, στο Νεουσατέλ (Ελβετία) και, τέλος, στο Παρίσι. Χωριστά πλέον από τον Γούναρη, αλλά δεν έπαψαν ούτε στιγμή να αλληλογραφούν. Χρήματα για τόσο καλές και πολυδάπανες σπουδές δεν διέθετε η οικογένειά του. Ας είναι καλά όμως δύο πρώτα εξαδέλφια του πατέρα του, σταφιδέμποροι «με παράδες». Το ένα από τα εξαδέλφια αυτά ήταν ο Σταύρος Τσαλδάρης (πατέρας του Ντίνου, του μετέπειτα αρχηγού του Λαϊκού Κόμματος και πρωθυπουργού της περιόδου 1946-1947). Τι σου είναι τελικά αυτές οι δύο μεγάλες πολιτικές παρατάξεις στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά τα… κληρονομικά ζητήματα! Με μια διαφορά όμως, τη μία την παραλαμβάνουν γιοι, την άλλοι εξάδελφοι ή ανιψιοί…

Ο Γούναρης είχε ήδη οκτώ χρόνια εκεί όταν ο Π. Τσαλδάρης πέρασε το μέγαρο της (παλαιάς) Βουλής στην οδό Σταδίου. Ήταν όμως ο πιο πιστός βουλευτής του. 

Τότε ήταν που κι ο παλιός συγκάτοικος του πρωθυπουργού έγινε υπουργός (Δικαιοσύνης), ενώ το κόμμα έγινε ισχυρό και με πιο πολλούς κοινοβουλευτικούς οπαδούς αφενός μεν με την άσκηση της εξουσίας από τον αρχηγό του, αλλά και αργότερα, στις 17 Οκτωβρίου 1920

Τα… φράκα δεν κράτησαν πολύ και μετά την επικράτηση του κινήματος της Εθνικής Αμύνης και την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου Α’ άρχισαν οι εκτοπίσεις των αντιβενιζελικών πολιτικών. Για τον Π. Τσαλδάρη επελέγησαν η Ύδρα και η Σκόπελος.

Στο νησί των Σποράδων, δε, θα κάνει μια γνωριμία ζωής, για την οποία ο ίδιος θα πει αργότερα: «Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη δι’ εκείνους οι οποίοι με εξόρισαν στη Σκόπελον, όπου εγνώρισα την Λίναν».

Η Λίνα Λάμπρου (1887-1981) ήταν η κόρη του ιστορικού και πρώην πρωθυπουργού (27 Σεπτεμβρίου 1916 – 21 Απριλίου 1917) Σπυρίδωνος Λάμπρου (1851-1919) και είχε ακολουθήσει τον πατέρα της στην εξορία. Έγινε «κυρία Τσαλδάρη» το 1919 και από τις 29 Φεβρουαρίου 1956 ως τις 5 Μαρτίου 1958 ήταν η πρώτη Ελληνίδα υπουργός (Κοινωνικής Πρόνοιας), ως βουλευτής της ΕΡΕ, στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Μετά την ήττα του Κόμματος Φιλελευθέρων (1920) και τη νίκη των Λαϊκών ξανάγινε υπουργός. Κι έπειτα ήλθαν η Μικρασιατική Καταστροφή και η Εκτέλεση των Εξ…

Τότε εκλέχτηκε  αρχηγός. Κι ήταν αδιάλλακτος (σταθερά οπαδός του στέμματος) μέχρι την εκλογική του νίκη δέκα χρόνια μετά. Τότε ορκίστηκε πρωθυπουργός στο όνομα της Δημοκρατίας (και δεν ξέχασε και τον Βοζίκη που τον έκανε Πρόεδρο της Βουλής) με «υπ’ αριθμόν δύο» στην κυβέρνησή του τον γενίτσαρο της Προεδρευομένης Κονδύλη, τον αρχηγό του Εθνικού Ριζοσπαστικού Κόμματος και εκλογικό συνεταίρο του.

Η τελευταία τον βρίσκει να θρηνεί όχι μόνο τον αρχηγό του κόμματός του (αυτό είναι το λιγότερο), αλλά και το στενό προσωπικό του φίλο. 

Οι μανιώδεις υπόγειες διαδρομές του Κονδύλη υπέρ της άμεσης επαναφοράς του Γεωργίου Β’ και οι ίδιες αξίες από την πλευρά του αρχηγού ενός κόμματος του ιδίου πολιτικού χώρου (του Μεταξά των Ελευθεροφρόνων) τον έκαναν διαλλακτικό, σε σημείο ν’ αποδεχθεί το Πολίτευμα.

Πολιτικός εκείνος είχε να αντιμετωπίσει στην «πολυκατοικία της Δεξιάς» δύο… σώγαμπρους της πολιτικής. Δύο ακραίους στρατιωτικούς (Μεταξά και Κονδύλη) που είχαν εισέλθει στην πολιτική, έχοντας πάντα κατά νου τις… μπαλάσκες του.

Μόλις προς τα τέλη του καλοκαιριού, μετά το αποτυχημένο «Κίνημα του ’35» (στην κατάπνιξη του οποίου συνέβαλλε τα μέγιστα ο Κονδύλης) και υπό τις απειλές των αδιάλλακτων της παράταξης αναγκάστηκε να κάνει δήλωση υπέρ της «επανόδου» του άνακτος. Αλλά εκείνος ήθελε δημοψήφισμα. Καθαρό, όχι σαν εκείνο που έκανε που έκανε ο Κονδύλης μόλις τον ανέτρεψε.

Κι η φωνή του Τσαλδάρη, όταν σίγησε, ίσως να ήταν χρήσιμη στην περαιτέρω ισχυροποίηση του πολιτικού κόσμου στη «λαίλαπα» των Γεωργίου Β’ και Μεταξά που πήρε ολοκληρωτική μορφή από τις 4 Αυγούστου 1936…